Rahatemlak.az daşınmaz əmlak portalının təsisçisi, daşınmaz əmlak eksperti – Murad Hacıməmmədov

Azərbaycan əhalisi 10 milyondan çox olan ölkələr arasında Koronavirus (COVID-19) ilə mübarizədə olduqca uğurlu olsa da bütün dünyada olduğu kimi Azərbaycanda da daşınmaz əmlak bazarı üzərində pandemiyanın mənfi təsirinin olması danılmazdır.

Pandemiya nəticəsində yaranan staqnasiya, ehtiyacların, öncəliklərin dəyişməsinə, yerli və xarici investorların öz sağlıqlarını, gəlirliklərini eyni zamanda düşünmək məcburiyyəti qarşısında qoyur. Bu isə öz növbəsində onların daşınmaz əmlak alışı planlarının ertələməsinə gətirib çıxarır ki, qısa müddətdə biz bu davranışın daşınmaz əmlak bazarında mənfi təsiri görəcəyik.

Daşınmaz əmlaka olan investisiyaların üstün cəhəti onların infilyasiyadan dolayısıyla “qorunmuş” olması və hər hansı ciddi böhranın bu sahəyə təsirinin digər sahələrə təsiriylə müqaisədə daha olması ilə seçilir. Lakin bununla yanaşı qısa müddətlik də olsa, daşınmaz əmlak bazarının günümüzün makroiqtisadi vəziyyətindən və reallığından təsirlənir. Aşağıda fərqli danışmaz əmlak seqmentləri üzrə potensial təsirləri müzakirə edəcəyik.

Mənzil seqmenti

İlkin gözlənilən problem, mənzil alıcılarının pandemiyanın təsiri nəticəsində planlarının natamam qalması, o cümlədən artıq mənzil sahibi olmuş şəxslərin (istər ipoteka istərsə də MTK-ların daxili krediti) ödəmə qabiliyyətlərinin qismən itirilməsidir.

Pandemiyanın ölkədəki bütün sektorlara təsirini nəzərə alaraq təxmin emtək mümkündür ki, hal-hazırda hissəli ödənişini gecikdirən vətəndaşlarla MTK-lar arasında müəyyən vaxt güzəştləri üzərinə razılaşma ehtimalı yüksəkdir. Tikintisi banklar tərəfindən maliyələşdirilən MTK-larda isə, vəziyyət daha fərqli ola bilər. Bankları adətən bu kimi məsələlərdə yalnız dövlət səviyyəsində müdaxilə olduğu zaman güzəştə getmədiklərini nəzərə alaraq, Mərkəzi Bankın bu istiqamətdə müəyyən addımlar atacağı istisna deyil.

Ticari seqment

COVID-19-un real iqtisadiyyata və daşınmaz əmlak bazarına tam təsiri qeyri-müəyyəndir. Ancaq turizm, pərakəndə və əyləncə sektorlarının qısa müddətdə ən çox təsir edəcəyi sektorlar olacağı açıq-aydın görünür. Hökumətlər təcili karantin tədbirləri alarkən, Dünya Səyahət və Turizm Şurası (WTTC), beynəlxalq səyahətlərin bu il bir çox ölkələrin milli sərhədləri bağlandığı üçün ümumi turizm ekosistenimin 25% geriləyərək, təxminən 50 milyon iş yerini risk altında qoya biləcəyini bildirmişdir. Azərbaycanda karantin reejiminin qismən yumşaldılması bu istiqamətdə mümkün zərərin minimuma endirilməsinə gətirib çıxara bilər. Təxmin etmək olar ki, karantin rejimi aradan qaldırıldıqdan sonra bu müddət ərzində orta əhali təbəqəsində toplanmış isti pul kütləsi ciddi şəkildə iqtisadiyyata daxil olmağa başlayacaq və bu öz müsbət təsirini ilkin mərhələdə göstərəcək. Lakin təxmin etmək olar ki,bu ticari daşınmaz əmlak seqmentinin tam bərpası ilin sonuna qədər davam edə bilər.

COVID-19 epidemiyasının sürətli yayılmasından ən çox təsirlənən hava nəqliyyatı sərnişindaşıması, otelçilik və ümumilikdəturizm sektoru olmuşdur. Beynəlxalq uçuşların məhdudlaşdırılması, ölkələrin sərhədlərini bağlaması, bir çox ölkədə xüsusi karantin rejiminin yaradılması otelçilikdə və hava nəqliyyatı sərnişindaşımasında doluluq səviyyəsinin sıfır həddinə enməsinə və gələcək rezervasiyaların ləğvinə səbəb oldu. SARS və MERS viruslarının keçmiş təcrübəsinə dayanaraq təxmin etmək mümkündür ki, virus nəzərət altına alındıqdan ortalama altı ay sonra otelçilik və ümumilikdə turizm bazarı tam bərpa olmuşdur. Lakin lokal xarakter daşıyan bu iki virusdan fərqli olaraq COVİD-19 qlobal xarakter daşıyaraq insanların səyahət vərdişlərini dəyişə bilər. Hər-bir halda bu sektorların tam bərpasıni 2021-ci ilin ilk yarımili ərzində gözləmək lazımdır. Təbii ki, bu prosesi sürətləndirmək üçün istər özəl müəsisələr istərsə də dövlət səviyyəsində təşviqetmə kampaniyalarının tətbiq ediləcəyi təxmin edilə bilər. Lakin bununla yanaşı stimullaşdırıcı fəaliyyətlərin öz təsirini göstərəcəyi zamana qədər bu seqment üzrə icarə haqqlarında gecikmələr, və müəsisələrin yeni icarədarlar tapmaqda çətinlik çəkəcəkləri aşkardır.

Pandemiya ölkə daxilində qida və əczaçılıq sahələrinə ehtiyacı artıraraq bir çox müəsisənin istər lojistik istərsə də elektron ticarət baxımından yeni çağırışa hazır olmadığını göstərdi. Pandemiyanın təsiri aradan qaldırıldığı müddətdə, bu iki sahənin sürətli inkişafına şahid ola biləcəyik. Şəhər daxili çatdırma xidmətlərinin inkişafı şəhər mərkəzində çatdırılma nöqtələrinə-anbarlara ehtiyacı artıracaq ki, hal-hazırda fərqli təyinatlar üçün istifadə edilən tikililər anbar kimi istifadə edilməyə başlayacaqdır. Elektron ticarətin artan önəmi öz növbəsində ticarət mərkəzlərinin və mərkəzi küçələrdə yerləşən icarə obyektlərinin icarə qiymətlərinə mənfi təsir göstərəcəkdir.